Een jaar geleden interviewden wij de ambitieuze Lode van Hattum. Hij deelde met ons zijn wens om een andere manier van sushi eten te willen creëren. En daarvan veel mensen te laten genieten. Hij startte hiervoor met zijn keten Rolling Sushi in Amsterdam. “Ik wil van Japanse snackbar naar de Japanse McDonalds doorgroeien, dat is de droom. Mijn persoonlijke doel is om succesvol te zijn met dit bedrijf. En ik wil landelijke bekendheid creëren.”

Dat laatste heeft hij in oktober absoluut gerealiseerd. Een van zijn producten, de Crispy Sushi Sandwiches, gingen viral. Op TikTok lieten veel mensen zien dat ze van deze crispy sandwiches genoten. Zo ook Monica Geuze. Daarnaast schonken veel media aandacht aan dit viral gaande broodje, zoals lokale (online) magazines Jan Magazine en Linda.

Zelf zegt Lode hierover: “De maand oktober was onvergetelijk! We gingen van 0 naar honderden Crispy Sushi Sandwiches per dag, dankzij een heerlijk product, TikTok, media-aandacht en natuurlijk ons geweldige team. Dit is nog maar het begin van onze reis om nog meer smaken en innovaties naar Nederland te brengen.”
Bekijk zijn filmpje hier.

Lees hier het verhaal van Lode, zijn droom over het uitrollen van zijn keten Rolling Sushi en zijn lessen voor andere jongeren die ook hun dromen willen volgen.

Dit boek helpt je op weg als nog aan het begin van je leven staat. Speciaal voor jongeren, van scholieren tot young professionals. Het bevat waardevolle lessen om je eigen koers te bepalen. Met praktische tips en oefeningen.”

Michael Pilarczyk heeft het geschreven om je te inspireren en te motiveren om het beste uit jezelf te halen. Met het boek wil jij je laten ontdekken hoe je:

De auteur, Michael Pilarczyk (Mister Mindset), is schrijver van de bekroonde bestseller Master Your Mindset en een inspirerende spreker op het gebied van persoonlijk succes, mentale kracht en zelfontwikkeling. Hij  is de stem en oprichter van de Meditations Moments app en de Mastermind Academy.

Tim Hofman, onder andere bekend van online programma Boos van BNNVARA en als presentator van Over mijn lijk stopte ooit 3x met een studie.

Na ontdekt te hebben dat Taal & Cultuur, de Nederlandse taal en Communicatiewetenschap het niet voor hem waren, volgde hij de interne opleiding bij BNN, de ‘BNN University’. Daarna begon hij bij 101 TV als verslaggever.

Sinds 2012 is Tim niet meer weg te denken op televisie en maakt / presenteert hij succesvolle programma’s. In 2016 won hij Wie is de mol? van AVROTROS en kwam Boos bij BNNVARA online. Een platform waarin hij ‘boze mensen onboos maakt’ en politieke kwesties, influencers die producten niet leveren, of bijvoorbeeld huisjesmelkers die misbruik maken van de markt aanspreekt en een oplossing met hen zoekt.

Datzelfde jaar pleitte Tim voor de Tweede Kamer voor een openlijker debat over het drugsgebruik en een minder strikt beleid. In 2017 volgde ‘De stembus’, een initiatief dat ontstaan is op Twitter. Tim, BNN-voorzitter Zakaria Taouss en een aantal journalisten reisden door het land om op scholen aandacht te vragen voor het stemmen. Lijsttrekkers Mark Rutte, Alexander Pechtold, Marianne Thieme en Gert-Jan Segers gingen met hun mee om de 850.000 jongeren die dat jaar voor het eerst mochten stemmen, naar de stembus te krijgen.

In 2020 won Tim tijdens het Gouden Televizier-Ring Gala de ster voor beste presentator, de ster voor de beste online video-serie voor BOOS en de Gouden Televizier-Ring voor Over Mijn Lijk. Ook werd hij in 2023 door Villamedianieuws uitgeroepen tot Journalist van het Jaar.

Esmeralda Kleinreesink is dé pitchcoach van Nederland. Met haar krachtige manier van communiceren weet zij menigeen het pitchen goed aan te leren. Maar waarom doet zij wat ze doet? Wat is haar achtergrond, hoe is zij pitchcoach geworden en welk advies geeft zij jongeren die hun eigen talent nog mogen ontdekken?

Hoe was jouw jeugd?


“Naar school gaan vond ik helemaal niks. Afkomstig uit een boerendorp, altijd als export bekeken te worden, de slimste van de klas te zijn en als zodanig door docenten als hulpdocent ingezet te worden, helpt niet om vriendjes te krijgen. Leren vond ik wel leuk. Thuis verslond ik alle boeken van Lemniscaat; van Thea Beckman, Jan Terlouw en Evert Hartman. Waarom deze boeken? Omdat de verhalen allemaal over mensen gingen die anders waren en heroïsche dingen deden.

Naast school heb ik lang aan klassiek ballet gedaan. Als meisje in een boerendorp ging je als je wilde sporten naar gymnastiek of naar ballet, jongens op voetbal. Dat was zoals het ging. Mijn ouders vonden het niet goed dat ik auditie deed bij de balletacademie, omdat je er geen geld mee zou kunnen verdienen. Het alternatief, om dit toch te doen op 18-jarige, volwassen, leeftijd, leek mij niets. Dan kan je alleen nog maar balletdocent worden voor kleine kinderen.

Op de middelbare school werd het veel leuker. Ik kwam bij andere slimme mensen in de klas en was actief bij de leerlingenraad en schoolkrant. Ook bleef ik veel lezen. En kletsen. Ik sprak liever één op één af met vrienden dan in een disco.”

"…voor mij was het logisch dat ik naar de militaire of politieacademie zou gaan."

Welke keuzes maakte jij na de middelbare school?


“Ik wilde een zo breed mogelijke, technisch, maatschappelijke en economische opleiding volgen. Mijn keuze was de studie bedrijfskunde. In combinatie met mijn liefde voor sporten was het voor mij logisch dat ik naar de militaire of politieacademie zou gaan. Mijn ouders vonden dit niks. Bedrijfskunde vonden ze wel okay, dan kreeg je daarna een goed betaalde, veilige baan voor de rest van je leven.

Op mijn 17e startte ik op de militaire academie. Helaas eindigde de droom door een zware blessure in week 2 van het eerste jaar. De rest van het jaar werkte ik in Londen als au-pair. Vreselijk. Zorgen voor kinderen is okay, maar ik werkte meer dan de afgesproken 20 uur en mocht alleen met toestemming eenmaal per week uit. Ik heb het enkele maanden volbracht, in afwachting van de start van mijn studie bedrijfskunde aan de Erasmus Universiteit.

Na mijn afstuderen rolde ik via mijn stagebedrijf de automatisering in en verdiende bizar veel geld. Maar iedere dag ging ik met tegenzin naar het werk. Ik werkte als testmanager en kwam pas in beeld aan het einde van een softwarebouwtraject. Omdat die trajecten altijd uitlopen, wordt beknibbeld op het testen. Wij kregen producten die superslecht waren, die we niet konden goedkeuren en waarvan we wisten dat ze niet in productie gingen. Daar werd ik niet gelukkig van. Ik had niet het gevoel een maatschappelijke bijdrage te leveren.

Toen kwam de oude liefde weer op mijn pad. Op mijn 27ste begon ik na een open sollicitatie op de afdeling automatisering van de Luchtmacht. Het leuke aan die omgeving is dat je als officier iedere drie jaar een andere baan kiest. Zo werd ik op een gegeven moment hoofd luchttransport voor de NAVO in Afghanistan. Terug in Nederland vroeg uitgeverij Meulenhoff mij hierover een boek te schrijven. Na publicatie toerde ik door het land voor lezingen.

Een andere interessante positie volgde, die van universitair docent (UD) economie. Als UD mocht ik één/derde van mijn tijd besteden aan onderzoek. Als je op basis van dat onderzoek dan een proefschrift schrijft, word je doctor. Ik had mijn autobiografie uit Afghanistan, daar wilde ik mee verder. In 3,5 jaar tijd heb ik naast mijn werk aan mijn proefschrift geschreven. Mét resultaat. Het is bekroond tot het beste, militair-wetenschappelijk boek van 2016.

Defensie benaderde mij voor een nieuw initiatief:  Een innovatiefonds à la Dragons Den. Waarbij mensen van de werkvloer direct hun ideeën bij de Defensietop konden pitchen. Een goed idee, maar in de praktijk bleek bijna niemand te kunnen pitchen. Dus vroegen ze of ik niet de pitchcoach wilde worden. Met een zelf ontwikkelde formule leerde ik alle deelnemers, goed pitchen. Ze kwamen vaak binnen met een matige pitch en gingen anderhalf uur later helemaal enthousiast weg.

Bij de eerstvolgende banenwissel bedacht ik: ‘Ho, dit is mijn passie. Dit combineert alles wat ik leuk vind: het schrijven, op podia staan en de wetenschap (inmiddels is Esmeralda gepromoveerd op storytelling en organisatie)’.”


"…als je een waargebeurd verhaal vertelt waarvan je gaat glunderen, dan kan je niet anders dan mensen overtuigen en inspireren."

De Pitchcoach van Nederland


Midden in coronatijd begon Esmeralda als zelfstandig pitchcoach. “Ik heb veel online gedaan. Je ziet mensen zichzelf in korte tijd enorme verbeteren. Het werkt gewoon, als je een waargebeurd verhaal vertelt waarvan je gaat glunderen, dan kan je niet anders dan mensen overtuigen en inspireren.”

Hoe reageerde de omgeving op jouw stap naar zelfstandige? “Bij Defensie zeiden ze meteen: ‘dat gaat lukken’. Mijn familie beaamde: ‘als Esmeralda ergens aan begint, slaagt het’. Zelf heb ik dat gevoel vanaf het begin ook gehad en nog steeds. Ik zorg wel voor eigen afwisseling. Ik werk met kleine ondernemers, maar ook grote bedrijven, waar ik masterclasses over de perfectie pitch. De laatste tijd krijg ik van executives de vraag om hen te begeleiden. Dit zijn trajecten van drie maanden met mensen die al goed pitchen of presenteren maar nog veel beter willen worden.”


"Niet iedere baan is 100% leuk, maar je moet wel zin hebben om er je bed voor uit te gaan."

Welk advies geef jij aan jongeren die aan het begin van hun carrière staan?


“Veel jongeren denken ‘Ik volg mijn passie en ik word gelukkig.’ Dat zou mooi zijn, maar houd er rekening mee dat je niet met alles wat passie is fulltime geld kunt verdienen. Wees dus wel reëel over wat je kansen op de arbeidsmarkt zijn. Weet je nog niet waar jouw talenten liggen? Begin met wat je leuk lijkt. Iedere werkervaring telt mee. Ik was 45 jaar toen voor mij de puzzelstukjes op z’n plek vielen. Niet iedere baan is 100% leuk, maar je moet wel zin hebben om er je bed voor uit te gaan. Word je ergens echt doodongelukkig, ga dan zo snel mogelijk weg!
Start vroeg met sparen, jouw pensioen, om financieel onafhankelijk te worden.
Kortom: werk keihard en laat je niet afschrikken door de ‘nee’s’. Zeven uitgevers wezen mijn proefschrift af, voordat deze werd gedrukt en ik er een award mee won. Na een 'nee' kan altijd een 'ja' volgen!”

Foto: Mark Uyl

En dat maakt haar werk als fotograaf elke dag een uitdaging

Sinds haar veertiende wist ze het zeker: fotografie. Die droom liet Marjolijn Tenge (22) niet links liggen. Ze greep het met beide handen vast, wat vooral in het begin nog wat overtuiging nodig had van haar vader. Nu heeft de twintiger een goedlopende onderneming en staat zij geregeld met haar Nikon te flitsen op een verse klus.

Als klein meisje voelde Marjolijn Tenge (22) zich een beetje een ‘outcast’. “Ik was altijd vrij rustig en was nooit een van de populaire kinderen.” In plaats van meestromen met de kudde, kon zij eindeloos meevaren op haar eigen gedachtegolven. In haar hoofd bedacht ze verhalen, steeds opnieuw probeerde ze er een ander eind aan te breien. “Als ik niet kon slapen, verloor ik mijzelf altijd in die verhalen waar ik ook in het klaslokaal uren op door ging”. Dat creatieve heeft er altijd ingezeten. “Ik wilde altijd gewoon écht iets maken, waar ik dan fysiek trots op kan zijn.”

“Elke dag dat ik iets mag doen met fotografie, vind ik het écht leuk”

“Toen ik naar de middelbare school ging begon ik mijn eigen creativiteit wat meer in de praktijk te brengen.” Ze ontdekte de wondere wereld van de fotografie. “Ik zag bushokjes waar altijd van die hele mooie posters inhingen, toen dacht ik al van ‘hoe leuk is het mensen dan langsrijden en zien dat die poster van jou is’.”
Op haar 14e maakte ze écht kennis met het werk van de fotograaf. “We gingen naar een banenbeurs, waar ook de fotovakschool aanwezig was. Daar kon je dan op de foto gaan met je vriendinnen, Eén van de aanwezige docenten die de stand begeleidde, betrapte haar": “ik heb nooit die foto laten maken, want ik vond het achter de camera veel interessanter. Het was de eerste keer dat ik iemand zijn geld zag verdienen met het maken van foto’s.” Toen ze meer te horen kreeg over de opleiding, was het meteen raak. Marjolijn was verliefd.

Hoe verliep de eerste stap richting die droom?
“Het had veel overtuiging nodig. Mijn vader vond het bijvoorbeeld helemaal niks. Ten eerste kost de opleiding jaarlijks € 7000, maar hij had voornamelijk niet het idee dat fotografie iets is waarvan je kunt leven. Volgens hem was het iets wat je doet voor de lol, dat niet serieus is. Het zou niet werk zijn waar hij trots op zou kunnen zijn als zijn dochter dat zou doen.” Voor Marjolijn was het belangrijk dat ze wat ging doen waar ze passie voor heeft en geluk uithaalt. “Ik wil elke dag met zin naar mijn werk gaan. En met mijn passie goed geld verdienen.” Vanuit haar gezin kreeg Marjolijn al het gevoel voor ondernemerschap mee. Haar vader runt een goedlopende onderneming, maar heeft zijn werk nooit met plezier gedaan. “Ik zie hoeveel geld je daarmee kan verdienen en hoe chill het leven is dat wij nu lijden. Maar mijn vader vond zijn werk nooit leuk. Als hij thuiskwam was hij chagrijnig en had nergens meer zin in." Dit is voor Marjolijn geen optie.

“Zolang ik mijn werk nog steeds zou willen doen als het gratis zou moeten, weet ik dat het goed zit”

Na de middelbare school heeft Marjolijn zich in de eerste instantie ingeschreven bij andere opleidingen, al wist ze dondersgoed wat ze écht wilde. “Het grafisch lyceum heeft mij afgewezen, maar gaven mij het advies om naar de fotovakschool te gaan.” Met dat papiertje ging ze naar haar vader. “Toen kon hij niet anders.”

Hoe was de eerste stap in de vakwereld?
Yes! Ze mocht beginnen aan de opleiding van haar dromen. Maar het was pas in 2020, toen Marjolijn de opleiding allang had afgerond en al lange tijd up and running was, dat haar vader voor het eerst écht trots was op het werk van zijn dochter. “Ik had foto’s gemaakt van de nieuwe baby van een werknemer van hem. Toen hij de foto’s zag moest hij huilen. Nu vertelt hij altijd trots over het werk wat ik doe.”

Naast haar eigen onderneming werkt Marjolijn samen met Fotostudio Zandvoort, voor wie ze veel bruiloften voor mag fotograferen. Ze werkt enorm graag voor en met mensen. Ook maakt en geeft zij cursussen aan bedrijven om hen te leren hoe ze kleine fotoklusjes, voor bijvoorbeeld hun social media, aan kunnen pakken. “Ik leer hen dan de basics van de fotografie en geef aan wat klanten willen zien.” Een steek in haar eigen rug? “Dat denken heel veel mensen”, lacht ze, “ze hoeven dan niet voor elk wissewasje een fotograaf in te huren. En stel, ze hebben voor een groter project wel iemand nodig, dan ben ik de eerste aan wie ze denken. Daarnaast is fotografie een vrij beroep waar iedereen iets mee mag doen.”

“Naar feestjes neem ik de camera niet meer mee, ik raak er helemaal in verloren”

Haar droom? Een eigen fotostudio. “Dan kan ik studio’s verhuren en ook voor eigen klussen gebruiken. Het zou geweldig zijn als ik daardoor een dusdanig stabiel inkomen heb dat ik alleen de klussen hoef aan te nemen waar 100% mijn hart ligt en ik écht creatieve voldoening uithaal.”
“Het mooiste aan mijn werk is dat ik een heel concept kan bedenken en dat helemaal in mijn eigen stijltje kan uitvoeren. Van het hele proces eromheen iets moois maken, waar ik volledig controle over heb”

Welk advies geef je de jongeren van nu mee?
“Denk vooral niet te zwaar over de keuzes die je nu maakt. Keuzes zijn niet bindend en je zit nergens aan vast. Je bent nog zo jong, vaak weet je totaal nog niet wat je wil, en dat is oké. Toen ik mijn studie begon geloofde niemand in de ideeën die ik had, ik begon er gewoon aan omdat ik het zo leuk vond." Af en toe zit Marjolijn er nog wel eens doorheen. Logisch vindt ze. “Dan ga ik gewoon kijken van ‘oké, wat ga ik dan doen?’, en dan kom ik uiteindelijk toch weer uit bij fotografie, het blijft mijn passie en ik vind het het leukste om te doen.”

“Mijn beste foto is de foto die ik morgen maak”

Susan van Agten groeide uit van ‘tomboy’ tot ritueelbegeleider bij uitvaarten. Een levensweg die zij aflegde door interesse, geloof en vertrouwen te hebben. Het vertrouwen hebben in hoe je weg ook loopt gunt zij ook kinderen en jongeren in deze tijd. Ze pleit voor minder prestatiedruk en meer ontspannenheid in tijd en ruimte om te ontdekken.

“Op de basisschool was ik een echte tomboy.” Susan blikt met plezier terug op haar jeugd. Ik klom samen met mijn buurjongen in bomen, stookte vuurtjes en speelde met autootjes. Omdat ik kort haar had dacht ook iedereen dat ik een jongetje was.” Susan vond dat prima totdat ze een jaar of 14 was en bij de meiden wilde horen.

Welke schoolkeuzes maakte jij?
“Ik kwam in Arnhem op het lyceum terecht, een katholieke school, mooi gelegen. Daar volgde ik het gymnasium met alle talen. Ik kon goed leren en beleefde er veel plezier aan. Naast school zat ik op tennis en paardrijden.”
Na het afronden van het gymnasium, koos Susan voor de studie rechten. “Ik was geïnteresseerd in politiek. Het was de tijd van Van Agt, Den Uyl en Wiegel. Die wereld sprak mij aan. De school en mijn ouders vonden mijn keuze prima.”

Wat volgde er na de studie rechten?
Susan ging in Nijmegen studeren maar bleef bij haar ouders wonen. “Mijn vader vond het niet nodig dat ik op kamers ging en ik vond dat prima. Hierdoor heb ik toen geen echte studententijd gehad.”
Tijdens haar studie kreeg Susan interesse in het internationale werk als bedrijfsjurist. Het leek haar leuk om in het buitenland te gaan studeren. “Ik las met belangstelling over het Europacollege in Brugge, vroeg een beurs aan, deed mee aan de selectie in Den Haag in Frans en Engels en ging met een gedeelde beurs weg. Het was geen volledige beurs omdat mijn Frans een update nodig had. Fanatiek en ambitieus als ik was, voldeed ik netjes aan de opdracht en volgde een talencursus. In Brugge haalde ik de ‘verloren’ studentenjaren in!”

Voor welke keuzes stond jij na jouw studies?
“Na de afronding van mijn studie in 1984, dacht ik dat iedereen op mij zat te wachten. Niets was minder waar. Ik kon geen baan vinden, bouwde geen werkervaring op en woonde weer thuis bij mijn ouders.” Toch ging Susan niet bij de pakken neerzitten. Ze stuurde een open sollicitatie naar de NCM (Nederlandse Credietverzekering Maatschappij) in Amsterdam, die op zoek was naar academici om intern op te leiden. Een gelukstreffer, ze werd aangenomen. “Ik ging in Amsterdam op kamers en werkte drie jaar op de afdeling exportkredieten. Daar leerde ik mijn man kennen. We trouwden en toen ik in verwachting raakte van onze oudste, ben ik gestopt om fulltime moeder te worden. Uiteindelijk hebben we vier kinderen gekregen.”

Hoe verliep jouw levensweg?
“Inmiddels waren we naar Abcoude verhuisd en gingen we daar als jong gezin naar de kerk. Dat was ik van huis uit gewend.” Susan sloot zich als vrijwilliger aan bij de liturgiegroep van de kerk. Ze haalde veel voldoening uit haar inzet en kon er haar spreekwoordelijke ‘ei’ kwijt. Het vrijwilligerswerk droeg bij aan Susans persoonlijke ontwikkeling: “In de loop der jaren is mijn geloof verlichter geworden. Ik neem de Bijbelteksten minder letterlijk en beleef daardoor het geloof dieper en rijker.”

In haar ‘Kerkwerk’ verzorgt Susan de liturgie, de overweging, nam zij deel in de pastoraatgroep en wordt zij ook gevraagd uitvaarten te regelen. Het laatste raakt haar. “Omdat ik het goed wil doen volgde ik een cursus uitvaart en ontdekte hoe goed dit werk bij mij past. Ik weet de juiste woorden te vinden, liefdevol en met veel empathie, de emoties zitten mij niet in de weg. Toen de kinderen uit huis gingen, wilde ik verder met het mooiste werk dat er is:  Het begeleiden van de afscheidsceremonie bij uitvaarten. Ik vond een opleiding ritueel begeleiding en schreef mij in januari 2016 in bij de Kamer voor Koophandel.”

Wat drijft jou in jouw werk?
“Om opdrachten te krijgen moest ik ook commercieel aan de slag, niet mijn favoriete bezigheid." Susan’s eerste opdracht was geen uitvaart maar een huwelijk van een zoon van een vriendin. Toen de bruid haar uitnodigde voor een netwerkbijeenkomst van BNI, besloot Susan zich aan te sluiten. Ze leerde actief pitchen waardoor haar business een positieve push kreeg.
“Ik doe prachtig werk. 95% van mijn werk gaat over het geloof. In de huidige tijd niet voor iedereen bekend terrein, maar vaak was de overledene nog gelovig en willen nabestaanden dit geloof een plekje in het afscheid geven. Ik kan met oprechte aandacht en symboliek van toegevoegde waarde zijn.”

Wat is jouw advies voor het maken van keuzes aan jongeren?
“Ik voel mij voldaan, met mijn gezin, mijn vrijwilligerswerk in de kerk en mijn werk als ritueelbegeleider. Hierdoor leef ik ontspannen, wat ik ook aan de kinderen heb kunnen doorgeven. In tegenstelling tot veel hoogopgeleide ouders om mij heen die ik druk op hun kinderen zie leggen. Ik vind het belangrijk om zonder stress kinderen het vertrouwen te geven dat je keuze nu, niet per se voor de rest van je leven is. Mijn boodschap is dan ook: Kies een opleiding die je nu interessant vindt, want het leven kan later altijd anders lopen. Heb vertrouwen dat het goed komt. Neem tijd en ruimte om te ontdekken.”

Vanuit ‘niet echt weten’ een textielopleiding gaan volgen en jaren later met een duidelijk doel voor ogen twee fysiotherapiepraktijken runnen. Een wereld van verschil, maar voor Carmen Bartman realiteit. Lees welke keuzes zij maakte, wat zij hiervan leerde en waarom ze nu doet wat zij doet. Aan jongeren geeft zij het advies altijd een eigen keuze te maken, want waar een wil is, is een weg!

Carmen Bartman was naar eigen zeggen vroeger ‘gewoon’ kind. “Ik was er één uit duizenden. Ik speelde en deed mijn ding. Wat ik mij nog herinner is dat ik op de basisschool de langste was en bij ‘het populaire groepje’ hoorde, ondanks dat ik nooit echt een mening had en geen kartrekker was. Sporten vond ik leuk.” Na de basisschool volgde Carmen twee vriendinnetjes naar de middelbare school. Daar leerde zij zichzelf beter kennen. “Vanaf de tweede klas mavo gebeurde er iets. Ik deed mijn bril af, die ik sinds mijn zesde jaar droeg, en begon jongens leuk te vinden.” Ze stopte met de tennislessen en balletlessen die ze volgde voor haar houding, en startte met basketbal. “Dat had ik veel eerder moeten doen, ik vond spelen met een bal leuk en mijn lengte kwam goed van pas. Ik bleek een echte teamplayer te zijn.”

Welke opleiding volgde er na de middelbare school?
Sport en vooral basketbal was Carmen op het lijf geschreven. Een sportopleiding zoals CIOS zou een logische vervolgstap zijn, maar thuis dacht men daar anders over: ‘daar valt geen droog brood mee te verdienen’. Dus keek ze verder. De beroepskeuzetest op school zei dat de zorg een goede keuze was. Carmen trekt een ‘vies’ gezicht. “Alles jeukte als ik dacht aan werken in de zorg, ik wilde toch geen verpleegster worden”. Carmen ging verder met de HAVO. Daarna kwam weer de vraag ‘welke opleiding wil je gaan volgen?’. “Ik wist het nog steeds niet. Omdat ik dacht creatief te zijn, ging ik voor twee jaar naar de MBO Textielschool in Enschede. De opleiding deed ik met twee vingers in mijn neus. Het was een fantastische tijd! Net uit huis, zelf koken, bij een jaarclub, voor mijzelf leren opkomen. En natuurlijk basketballen.”

Hoe verliep jouw leven na de textielopleiding?
“Klasgenoot Beatrice vertelde over haar deelname aan een kinderkamp in Amerika”, blikt Carmen terug. “Gaaf, dat wilde ik ook meemaken. Mijn ouders zeiden ‘ja doe maar’.” En daar ging Carmen, op 20-jarige leeftijd alleen naar Amerika. Voor het eerst vliegen, Engels praten en in 2,5 maand nog zelfstandiger worden. “Het was heel heavy, maar ik leerde mijzelf nog beter kennen.” Het leidde echter niet tot een uitgesproken mening over een vervolgstudie. Het organiseren van evenementen zoals ze in Amerika veel had gedaan, sprak haar wel aan. Dit vond ze terug in de opleiding Heao-Communicatie in Eindhoven. “Ook dit was een supertijd, wel werd een vorm van dyslexie ontdekt wat mij een flinke tik op mijn neus gaf. Maar waar een wil is, is een weg, dus ik haalde mijn diploma.” Omdat ze op taal minder goed presteerde, had ze zich bekwaamd in presenteren. “Ondanks dat mijn cijferlijst waarschijnlijk de slechtste van de klas was, werd ik gevraagd namens alle leerlingen te speechen tijdens de diploma-uitreiking. Mijn vader en moeder waren trots. Op de één of andere manier was mijn vader altijd voorzichtig over mijn kunnen. Het behalen van dit HEAO-diploma vond hij daarom erg knap.”

Welke kant ging jouw leven op?
“Met veel plezier werkte ik 13 jaar in de reclamewereld, bij drie verschillende bureaus. Een leuke maar ook harde wereld. Ik had het naar mijn zin, maar zag mijzelf in deze wereld niet oud worden.” De uitdrukking op het gezicht van Carmen verandert. De serieuze blik verdwijnt, een stralende lach verschijnt. “Naast mijn studie en werken ben ik altijd blijven basketballen, beleefde veel plezier aan het sporten. Ik was inmiddels 35 jaar, getrouwd met Hans, moeder van een driejarige tweeling en bedacht ‘ik ga fysiotherapie studeren’. Hans zei: ‘doe eerst een cursus massage, om te kijken of je het echt leuk vindt’. Ik was meteen verkocht, de anatomie van de mens is zo leuk. De studie kon beginnen. Van maandag t/m donderdag werkte ik als waarnemer bij Achmea. Als de kinderen naar bed waren, stortte ik mij van 19.30 tot 21.30 in de leerboeken. Vrijdag en zaterdag waren de schooldagen. Dit alles deed ik met een big smile op mijn gezicht. Ik heb er geen dag spijt van gehad. Om mij heen zei iedereen: ‘dit hoort bij jou, het is zo’n logische stap’.”

Hoe verloopt jouw carrière tot nu toe?
Na drie jaar was de studie klaar, Carmen kon als fysiotherapeut aan de slag. Helaas zat niemand te wachten op een ‘oudere’ in het vak. “Praktijken hebben liever iemand die nog te kneden is”, licht Carmen toe. “Ik had een duidelijke mening, wist hoe een praktijk te runnen. Er was geen behoefte aan een derde kapitein aan boord.” Daarom startte ze negen jaar geleden een eigen praktijk. En runt ze nu meerdere fysiopraktijken: www.actiefengezondfysio.nl en fysiocs.nl.
Het is prima zoals mijn weg is gelopen. Ik ben nu als fysiotherapeut rijker dan als ik rechtstreeks uit de schoolbanken zou zijn begonnen. Ik ben toch in de zorg beland, maar door mijn kennis en ervaring kijk ik wel anders tegen de zorg aan dan een gemiddelde fysiotherapeut. Dat is mijn kracht.”

Wat is jouw advies aan jongeren die een studie- of carrièrekeuze gaan maken?
“Als ik 88 jaar ben en terugkijk op mijn leven, dan kan ik zeggen dat ik alles heb gedaan wat ik wilde. Dat wens ik ook anderen toe. Carmen sluit af met haar eigen ‘slogan’: "Waar een wil is, is een weg. Volg je hart en wees niet bang een keuze te maken. Doe een beroepentest of neem een tussenjaar. Er zijn zoveel wegen en vakken die je nog niet kent. Al is het soms moeilijk, kies en zeg JA!”

“Vroeger was ik net Pietje Bel, altijd op avontuur met mijn twee oudere broers en vrienden. Nu ben ik een vakidioot in grafimedia”. Wim de Hoop ging direct na de middelbare school met zijn handen aan het werk, als dieselmonteur. Later kwamen daar de grafische brainskills bij. Wim vertelt waarom hij doet wat hij doet. En waarom jongeren kansen moeten pakken die bij hun passie past, vroeg of later.

“Samen met mijn drie broers en zus groeide ik op, op de landerij met boomgaarden van mijn ouders in Langerak. Mijn oudste broer was mijn ondernemende voorbeeld. Samen met hem, mijn andere broer en vrienden gingen we altijd op avontuur. We verzamelden bij ons thuis en trokken vandaaruit het achterland in, of gingen naar de Lek.” Wim de Hoop kijkt terug op een fijne jeugd in een beschermende omgeving. Hij mocht kind zijn maar werd al vroeg gestimuleerd om de handen uit de mouwen te steken, dienstbaar te zijn. Net zoals zijn ouders, die in het transportbedrijf en een boerderij aan het werk waren. “Als jochie van 10-11 jaar hielp ik op het land en mochten wij de vrachtwagens aftanken en een stukje rijden naar onze eigen pomp.”

Na de basisschool werden de grenzen van Wims omgeving verlegd. Hij ging naar de LTS in Gouda en moest iedere dag zo’n 23 kilometer heen en 23 km terugfietsen. Dat leverde hem een goede conditie op. En eer. Wim en zijn broers wonnen diverse sportwedstrijden die er in Langerak of op school georganiseerd werden. Naast het sporten werd er veel aan brommers en trekkers gesleuteld.

Welke keuze maakte jij na de middelbare school?
Na de LTS kwam de keuze wel of niet verder leren. Wim schetst zijn weg: “Vanuit school was er nauwelijks begeleiding. Het ging zoals het ging. Ik weet nog goed dat een vriend koos voor de IVA in Driebergen. Dat trok mij ook. Ik was immers altijd met trekkers, brommers en vrachtauto’s bezig. Maar dan moest ik wel naar de kostschool en dat wilde ik niet. Dus ging ik iets nuttigs doen met de kennis die ik thuis al had meegekregen. Ik werd dieselmonteur. Mijn ouders vonden het prima, het was destijds nog niet echt de tijd van studeren. Zij hebben ook altijd met de handen gewerkt. Dit heeft mij gevormd. Voor mijn vrienden was mijn keuze om dieselmonteur te worden ook ‘gewoon’.

Hoe verliep jouw carrière?
Wim werkte als dieselmonteur totdat hij in militaire dienst ging. Daarna stond hij voor een nieuwe keuze: weer als dieselmonteur aan de slag of van het aanbod van een vriend gebruik maken om de grafische industrie in te gaan. Hij koos voor het laatste. Een switch die hem veel verandering, uitdaging en uiteindelijk het eigen ondernemerschap opleverde.

Wim somt zijn carrièrewegen op: “Ik kwam terecht bij familiebedrijf uitgeverij/drukkerij Rivierenpers/Veerman in Heusden Noord Brabant. Ik had geen gerichte opleiding gevolgd maar was wel gemotiveerd. Daarbij ging ik weer leren, één dag in de week naar school voor grafische vakken. Toen de voorman van de afwerkingsafdeling ziek werd, nam ik zijn taak over. Na drie jaar wilde ik meer. Ik mocht de functies van voorman en bedrijfsbureau combineren. Ik dokterde drukorders en calculaties met veel plezier uit. Wim vervolgde zijn leerproces door vier jaar lang op zaterdag de grafische vakschool voor staf en kader te volgen in Eindhoven. “Een gedegen opleiding, je leert alles over papier, hoe dit gemaakt wordt, wat de structuur is, het calculeren, kostprijs berekenen, kleurenleer en alles over de diverse druktechnieken. Toen begon ik het leren pas echt leuk te vinden, ik zag meteen de voordelen in het werk. Ik slaagde met zes negens op mijn eindlijst. Mijn scriptie werd als voorbeeld in de groep gebruikt.”  Een overstap naar de sales volgde. Met voor het eerst klantcontacten. Dat was best even spannend.

Daarna volgde een tijd van veel wisselingen in werkplek én ontwikkeling. Wim werkte bij diverse drukkerijen/uitgeverijen van naam, zoals de Rivierenpers, Louis Vermijs in Breda (onderdeel Drukkerij Broese Breda), Biga Groep Zeist, Thieme Nijmegen (onderdeel Thieme-groep) en Plantijn Casparie IJsselstein/Nieuwegein. Hij leerde alle kneepjes van het vak, van precisie drukwerk, accountmanagement, hoofd bedrijfskantoor tot sales.

Hoe werd jij ondernemer?
In 2011 kwam Wim in contact met grafisch ontwerper en ondernemer Bert Koning. Bert zocht een compagnon. Dat werd Wim. “Ik besloot al mijn ervaring en kennis in te zetten in ons eigen bedrijf. En zelf voor ontwikkeling te blijven zorgen. Print is de laatste jaren minder geworden, we zien veel andere kansen. Als echte vakidioten denken we mee met onze klanten en helpen we hen op een open en eerlijke manier. Ik blijf dienstbaar, zoals ik vroeger al leerde. Wij ontwikkelen communicatiemiddelen die echt werken, voor online- en printmedia. Wij hebben de mediaketen ingericht met vaste ketenpartners zoals marketeers, contentmakers fotografen, filmers, drukkerijen, webbureau, sign professionals etc. Onze relaties vinden het prettig dat wij alle zaken voor ze regelen. Dat bespaart tijd en kosten en het maakt het werk voor ons leuker en interessanter.

Naast ons commerciële studiowerk vind ik dat wij ook iets moeten bijdragen aan onze maatschappij door op non-profit basis een eigen Kunst- en cultuurkrant (Arte e Cultura) uit te geven in Midden-Nederland. Een mooi vormgegeven uitgave met interessante verhalen over kunstenaars, landgoederen en cultuur in deze regio.”

Welke boodschap geef jij jongeren mee die nu een studie of werkkeuze maken?
“Onderzoek goed wat jouw passie is en zorg voor een goede basis. In de huidige maatschappij zijn zoveel meer mogelijkheden dan ik vroeger had. Als je voor een studie kiest, maak deze dan wel af. Mijn kinderen hebben bijvoorbeeld alledrie een universitaire studie en master volbracht wat hen een goede en stevige basis heeft gegeven.” Tot slot voegt Wim nadrukkelijk toe: “ook als je pas later ontdekt wat je leuk vindt, en het ‘gaat zoals het gaat’, dan is dat goed. Pak jouw kansen. Je komt er uiteindelijk wel.”

Dromen van hypotheken afsluiten. Dat doet niet iedereen. Mandy van Schie wel. Als kind speelde zij kantoortje, haar examenwerkstuk ging over hypotheken en na het mbo en hbo vond zij werk in het bankwezen. Haar eigenheid zet zij nu in binnen haar eigen onderneming. Zij heeft altijd in haar eigen talenten geloofd en volgt haar hart. Dit raadt zij ook jongeren aan. Lees het interview met Mandy en kom erachter waarom zij doet wat zij doet.

“Mijn eerste herinnering is dat ik adviseur hypotheken wilde worden”, trapt Mandy van Schie het interview af. “Ik speelde vroeger geen winkeltje maar kantoortje en iedereen deed vrolijk mee.”
Vanuit de basisschool kreeg Mandy vmbo advies. Ze wilde echter persé met vriendinnen mee naar mavo. Gelukkig zagen de leerkrachten potentie in haar en kwam ze op de mavo terecht. “Ik was niet van de standaard toetsen, kon moeilijk woordjes stampen en tafels uit mijn hoofd leren. Wel heb ik altijd economisch inzicht gehad en leg ik gemakkelijk verbanden. Ik had dus andere kwaliteiten dan mijn klasgenootjes.” Mandy wist dat ze met die kwaliteiten ook verder zou komen.

Welke opleiding ben je na de mavo gaan doen?
“Aan het eind van de middelbare school voerden we gesprekken over ‘wat wil je worden?’. Klasgenoten zagen voor mij kansen in de zorg, omdat ik behulpzaam ben. Ik niet, ik wilde de economische kant van helpen op. Mensen de economie leren te begrijpen en helpen bij de aankoop van een huis. Mijn economielerares heeft mij goed gesupport, ik was voor haar een verademing want niet iedereen vindt economie leuk. Mijn examenwerkstuk ging zelfs over hypotheken.”

Mandy ging op zoek naar een opleiding in hypotheken. “Die vond ik toen niet. Ik ben naar open dagen geweest en heb mij, samen met mijn ouders, in mogelijkheden verdiept. De opleiding die er het dichtstbij kwam was mbo boekhouding. “Die opleiding heb ik in 3,5 jaar tijd afgerond, ik behaalde mijn mbo 4 diploma. En natuurlijk liep ik stage bij een hypotheekadviseur.” Vervolgens stroomde Mandy door naar hbo Financial Services Management, oftewel bank- en verzekeringswezen. “Bij de Rabobank schreef ik mijn afstudeerscriptie en ben ik ‘blijven hangen’. Nog even dacht ik na over een masteropleiding, maar met hbo mocht ik mensen adviseren, dus het was goed zo.” Enthousiast vertelt Mandy over haar carrière binnen de Rabobank. Ze switchte veel van functie, werd ingezet om de verbinding tussen teams te verbeteren, bij reorganisaties, grote transities, functies waarbij vertrouwen een grote rol speelde. “Begin 2020 groeide mijn gevoel om zelf verder te gaan. Tussen maart en november ben ik nagegaan wat mijn kwaliteiten zijn en heb ik mijn keuze gemaakt. Op 9 november 2020 schreef ik mij in bij de Kamer voor Koophandel als zelfstandig ondernemer in verandertrajecten. Ik vind het belangrijk mens en resultaat bij elkaar te brengen. Het helpen van mensen en financieel resultaat behalen zat er altijd al bij mij in. Met empathie en vertrouwen kun je mensen goed op weg helpen. Eigenlijk komen de hardheid van cijfers en de zachte menselijke kant zo bij elkaar.”

Hoe kijk je naar de toekomst?
Om mij heen werd al vaker gevraagd ‘wanneer ga je voor jezelf beginnen?’ Ik dacht er wel over na, maar wist niet precies hoe hieraan invulling te geven. Tot het afgelopen jaar. Mijn zelfstandigheid is echt mijn eigen ding, ik ben altijd eigenwijs geweest, koos voor mijn eigen richting. Gelukkig kon ik mijn eigenheid ook binnen de bank behouden, want ik vind het superbelangrijk dingen te doen waar ik zelf achter sta.” Nu ga ik voor mijn hogere doel. Van oudsher is het zakenleven een ‘mannenwereld’. Ik wil graag er meer zachtheid in brengen. Meer kracht vanuit eigenheid brengen. En daarmee mijn bedrijf laten groeien.”

Wat is jouw boodschap aan jongeren die een (studie)keuze gaan maken?
“Vertrouw op je eigen gevoel, dat klopt. Maak keuze op basis van je gevoel, niet vanuit je hoofd. Want datgene waar jij blij van wordt, daarmee kan je impact maken. Door dichtbij jezelf te blijven kun je grootse stappen zetten. Als je iemand anders probeert te zijn, lukt dat niet.”

Volgens Mandy is het schoolsysteem te weinig ingericht op kwaliteiten. Het zou beter zijn als ieder meer vanuit eigen talenten kan leren en keuzes kan maken die echt bij jou als persoon passen. Als goed voorbeeld noemt ze het werken in projectgroepjes. “Ieder levert zijn of haar bijdrage, je neemt die rol aan die goed past, je ondersteunt elkaar en samen presteer je beter.”

“Het gros van de jongeren is niet bezig met 80 uren werken of rijk zijn. Zij willen meer dan ooit van betekenis zijn voor de maatschappij en kiezen voor een opleiding en werk dat daaraan bijdraagt. Ik ga hierin mee. Je kunt hard werken, maar als je mensen inzet voor wat ze leuk vinden en waarin ze goed zijn, dan is dat veel waardevoller. Jarenlang heb ik keihard gewerkt en ook veel bereikt. Nu maak ik andere keuzes. Werk is belangrijk, maar het leven in totaliteit moet je blij maken.”

Foto: Alyssa van Heyst

Het faciliteren zit bij Virtual Office Manager Ingrid Serraarens in de genen. Zij maakte er haar werk van. De weg ernaartoe was geen geplaveide weg. Na de middelbare school volgde geen studie maar werk. Dat bleek Ingrid echter de vrijheid te geven die zij in haar leven wilde. In loondienst behaalde ze haar diploma’s en koos daarna om als zelfstandig ondernemer haar talenten voor andere bedrijven in te zetten. Zij volgde en volgt haar gevoel en adviseert jongeren om dat ‘alsjeblieft’ ook te doen.

Volgens haar ouders was Ingrid Serraarens als klein kind altijd aan het helpen, bijvoorbeeld met schoonmaken of bij opa en oma de tafel afruimen. “Helpen is mij aangeboren. Als oudste kind in ons gezin deed ik dat vaak. Ik vond en vind dat leuk om te doen. Als ik zie dat iemand hulp nodig heeft, schiet ik meteen in de ‘hulpstand’. Privé en zakelijk.”

Welke opleiding koos jij?
“Op de middelbare school had ik geen idee wat ik later wilde worden. Ik was geïnteresseerd in creatieve zaken, fotografie, schilderen, met je handen bezig zijn. Zoals veel andere meisjes had ik geen droom om stewardess of danseres te worden. Ik kan mij herinneren dat we een keer als vriendinnen onder elkaar een gesprek hadden over de toekomst. Mijn vriendinnen zagen zich al trouwen in een witte jurk en droomden over kinderen. Ik herkende dat niet, dat was en is niet mijn wereld. Ik wil ontdekken, leren reizen, de wereld zien. Ik vond het belangrijk vrij te zijn om te kiezen en zaken te laten gebeuren.

Na mijn havo-examen leek het mij interessant om taal- en letterkunde te gaan studeren. Helaas was er geen studiefinanciering voor mij en was ons gezinsbudget niet toereikend om alle dochters te laten studeren. Dus zeiden mijn ouders: “Ga eerst maar een tijdje werken. Als je daarna nog wilt studeren kun je dat zelf betalen.”

Wat was jouw eerste werkervaring?
“Ik ben gaan werken om daarna verder te kunnen kijken. Van kassière bij AH, administratief medewerkster bij een transportbedrijf & keukenfirma en filiaalhoudster van winkels in kaas, delicatessen & noten.” ‘Dat verder kijken en studeren kwam er bij Ingrid niet meer van. Geld verdienen gaf haar vrijheid, ze kon leuke dingen doen, reizen. Daarbij geeft Ingrid aan dat zij geen superleerling was. “Het leren uit boeken was voor mij echt een opgave. Uren staren naar tekst en het bleef nooit hangen. Terwijl als iemand mij laat zien hoe iets moet, dan pak ik het feilloos over. De schooljaren waren pittig. Dat wisten de mensen in mijn omgeving.
Ingrids vrienden die wel gingen studeren, voelden zich niet vrij. “Naast de studie moesten zij werken, ze waren jaloers op mijn eigen weg.”

Heb je later nog een opleiding gevolgd?
Ingrid rolde van de ene in de andere baan en behaalde gaandeweg haar diploma’s. Zij schetst haar weg: “Mijn zusje werkte in Zwitserland. Voor het verlengen van haar verblijfspermit moest ze ieder jaar drie maanden naar Nederland terug. In die tijd had ze dan een baan via het uitzendbureau. Toen ze hoorde dat ik in de winkel met postagentschap waar ik op dat moment werkzaam was, was overvallen en een pistool tegen mijn voorhoofd had gehad, zei ze: ‘jij moet die winkel uit!’. Zal ik vragen of je in aanmerking komt voor de receptiefunctie waar ik nu werk? Het gesprek werd geregeld. Ze vonden mijn cv interessant genoeg en hadden een vacature voor een secretariële functie. Of ik dat ook zag zitten? Ik werd aangenomen en ging er pas na 16 jaar weer weg, met de diploma’s voor het secretaresse vak (nationaal en internationaal) & officemanager op zak. Na 16 jaar zat ik aan mijn plafond bij die organisatie. Ik deed alles waar iemand anders geen zin in had; facilitaire zaken, contacten met leveranciers, interne verhuizingen, administratie, nieuwe medewerkers begeleiden, procedures opstellen et cetera.”
Met het groter worden van het bedrijf en het steeds meer inregelen van processen, werd Ingrids vrijheid beperkt. Ze besluit het bedrijf te verlaten. “In 2009-2010 ben ik overgestapt naar reiswereld, één van de leukste sectoren om in te werken, totdat mijn baan verviel. Daarna had ik tijdelijke contractbanen in de high-end ondersteuning voor partners, advocaten en CEO’s in de corporate wereld. Toen bedacht ik dat ik iedere keer hetzelfde ‘kunstje’ deed en niet langer overgeleverd wilde zijn aan wat mijn werkgevers mij voorgeschreven. Op mijn 50e startte ik mijn eigen bedrijf als virtual officemanager.“

Hoe kijk je terug op jouw levensfases?
“Prima”, zegt Ingrid vol overtuiging. “Alles wat je doet, de keuzes die je maakt, dragen bij aan je ontwikkeling. Als ik die verschillende stapjes niet had gezet, was ik niet waar ik nu ben.
Al van jongs af aan ben ik mijn eigen weg gegaan, bewust hobbels opgezocht om te leren en heb ik mij niet laten leiden door wat anderen vinden. Ik leef in vrijheid en sta achter iedere keuze die ik heb gemaakt.”

Hoe kijk jij naar de toekomst?
“Ik hoop dat ik tot in lengte van dagen in mijn bedrijf kan blijven werken. Dat ik kan groeien en andere mensen kan inspireren met wat ik doe. Mijn werk breidt zich ook uit. Ik ga startup begeleidingstrajecten verzorgen voor mensen die een eigen virtual assistent-bedrijf willen opstarten.” Dit idee ontstond toen Ingrid werd benaderd door startende va‘s, die willen weten hoe je praktisch gezien een bedrijf opstart, zoals inschrijving bij de KvK en een goede boekhouding opzetten. Heel leuk om mijn ervaringen en kennis te delen. Verder hoop ik straks weer te mogen reizen. Ik werk graag vanaf andere plekken op de wereld. Mijn laptop is mijn bedrijf en het is gaaf om in een warme omgeving een paar uur te kunnen werken en daarna te kunnen genieten van de plek.”

Wat is jouw boodschap aan jongeren?
“Volg alsjeblieft jouw gevoel. Als je vanuit gevoel een keuze maakt word je nooit teleurgesteld. Dan is die keuze helemaal van jou.
Mensen in mijn omgeving zeggen soms: ‘jij hebt makkelijk praten, jij hebt gekozen voor vrijheid’. Dat klopt, maar dat heb ik ook vanuit mijn eigen gevoel gedaan. En ik werk er enorm hard voor, eigen ondernemer zijn is niet zaligmakend. Maar ik heb het allerleukste werk van de wereld, de allertofste klanten en bepaal mijn eigen regels en tijd. Daar kan je al vroeg mee beginnen.”